De puntkomma (of kommapunt, voor de Vlamingen onder ons) is zeker een van de minder mainstream leestekens. Voor de één een vertrouwde vriend, voor de ander een complete vreemdeling. Wanneer gebruik je een puntkomma? En wat is het nut van deze ondergewaardeerde vorm van interpunctie?

Wanneer gebruik je een puntkomma?

Toegegeven, als het gaat om leestekens is de puntkomma een lastige. Eigenlijk is hij nogal wispelturig en weet ie niet goed wat ie wil. Ben ik een punt, een komma of toch een dubbelepunt? Het antwoord ligt ergens tussen een punt en een komma, maar het verschil is heel subtiel. Doorgaans zijn er twee regels waar je rekening mee moet houden.

Een puntkomma gebruik je:

  • tussen twee zinnen die in nauw samenhang moeten worden gelezen;
  • in een opsomming met langere onderdelen.

Nauwe samenhang

De zin voor en de zin na een puntkomma hangen dus nauw met elkaar samen. De puntkomma vormt alleen een iets sterkere scheiding dan een komma en een iets zwakkere dan een punt. Hieronder zie je dat ie een mededeling afsluit, maar ook een nieuwe samenhangende mededeling aankondigt.

(1) We hebben een fijne kerst gehad; vooral het sjoelen was een groot succes.
(2) De vergadering kan niet doorgaan; te veel mensen hebben zich ziekgemeld.
(3) Een gezonde voeding is belangrijk; je moet voldoende groente en fruit eten.

Geen hoofdletter

Het woord na de puntkomma schrijf je trouwens gewoon met een kleine letter, net als na een dubbelepunt. Tenzij je het woord standaard met een hoofdletter schrijft, zoals bij een (merk)naam.

(4) De afspraak is verzet naar volgende week; van Finn hebben we niets vernomen.
(5) De afspraak is verzet naar volgende week; Finn heeft niets van zich laten horen.

Puntkomma of komma?

Met een puntkomma scheid je volledige zinnen van elkaar; bij zinsdelen kies je een komma. Vaak merk je ook dat er een iets langere pauze zit tussen de zinnen als er een puntkomma wordt gebruikt.

(6) Angela en Sander waren op tijd; groepsgenoot Suzan kwam later.
(7) Angela en Sander waren op tijd, maar groepsgenoot Suzan niet.

Een komma kan ook voorkomen tussen twee volledige zinnen. Zin 6 zou je bijvoorbeeld ook prima met een komma kunnen schrijven, maar omdat het gaat om een nauw verband, is hier gekozen voor een puntkomma.

Opsommingen

Een puntkomma kan ook erg handig zijn als je een opsomming maakt die door de lengte onleesbaar is geworden. Dat breekt een zin namelijk meer op dan een reguliere komma, maar minder dan een punt.

Aan opsommingen wijd ik later nog een heel blogartikel. Voor nu kijk ik naar opsommingen die bestaan uit onvolledige zinnen, zoals hieronder. Alleen in dit geval mag je dus een puntkomma gebruiken om zinsdelen (onvolledige zinnen) van elkaar te scheiden.

Je vindt op onze webshop:

  • leren bergwandelschoenen uit Canada;
  • goed geïsoleerde eenpersoonstenten;
  • waterdichte winterjassen van A-merken;
  • opblaasbare slaapmatjes in pocketformaat.

Puntkomma of punt?

Waar een puntkomma kan staan, past meestal ook een punt. Het gaat hier vooral om het verband dat de zinnen met elkaar hebben. Wil je de nadruk leggen op de samenhang tussen twee verschillende zinnen? Dan kun je een puntkomma gebruiken in plaats van een punt.

(8) Al met al was het een bijzondere reis. Jammer is wel dat we uit voorzorg een week lang in quarantaine moesten.
(9) Je kunt niet zomaar stoppen met dat medicijn. De dokter raadt dat ten zeerste af, omdat je ontwenningsverschijnselen kunt krijgen.

De lengte van een zin speelt soms ook een rol. Zonder de afsluitende bijzin in zin 9, was een puntkomma bijvoorbeeld beter geweest:

(9a) Je kunt niet zomaar stoppen met dat medicijn; de dokter raadt dat ten zeerste af.

Puntkomma of dubbele punt?

Qua uiterlijk lijken deze leestekens misschien het meest op elkaar – ze kondigen beide iets aan en ze bestaan beide uit twee delen – maar in gebruik verschillen ze nogal. Een dubbelepunt gebruik je:

  • als er de/het volgende of als volgt in het eerste zinsdeel staat of kan staan;
  • als je er in het tweede deel namelijk, immers of want bij kunt denken.

Zo dus:

(10) Het advies luidt [als volgt]: sluit ramen en deuren.
(11) Ik kom iets later: [want] de brug staat open.

De dubbelepunt in zin 10 heeft een aankondigende functie en kan daarom niet worden vervangen door een puntkomma. In zin 11 zou een puntkomma ook passen, maar de dubbelepunt legt meer nadruk op de verklaring.

Staat letterlijk het woord namelijk of immers in het tweede deel van de zin? Gebruik dan een puntkomma.

(11a) Ik kom iets later; de brug staat namelijk open.

Een overzicht

Snap jij het nog? Dit zegt Genootschap OnzeTaal over de puntkomma. Hieronder nog een klein overzicht van de subtiele verschillen tussen de komma, de puntkomma en de punt.

KommaPuntkommaPunt
PauzeKorte rustIets langere rustLange rust
IntonatieToon iets omhoogToon iets omlaagToon meer omlaag
SamenhangHoudt de mededeling openSluit een mededeling af én kondigt een nieuwe, samenhangende mededeling aanSluit een mededeling af

Bron: Schrijfwijzer